سنگ قبر!...با شنیدن این کلمه اولین چیزی که در ذهنمان تداعی می شود مرگ است.
 

اما همین پیام آور مرگ،ماجراها دارد برای خودش.شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید که در کشور خودمان ده ها گونه ی سنگ قبر به غیر از سنگ قبر های معمول که به شکل کتیبه هستند، وجود دارد. در بسیاری از شهرها و روستاهای ایران، با توجه به فرهنگ و تاریخ گذشته ی مردمانش، اشکال متفاوتی از سنگ قبر به چشم می خورد.

     

  

·         مقبره های  رنگی

شاید خوش ذوق ترین قوم ایرانی در طراحی و ساخت مقبره، اقوام بختیاری و  بخشی از مردم استان فارس و استان خوزستان باشند. مردم این مناطق سنگ قبر را با توجه به شخصیت و گذشته ی شخص متوفی نقاشی می کنند.                     
 در این نقاشی های زیبا اداب و رسوم مردم ،به صورت برخی اشکال خاص و به عنوان نماد های بختیاری، در مقبره  ترسیم می شوند. مثلا در فرهنگ بختیاری شیر نماد دلاوری و شجاعت را دارد، اسلحه نماد شکار و جنگاوری است و اسب سیاه به  نشانه ی عذا  و ماتم ترسیم می شوند. در فرهنگ ایل بختیاری حتی دین و مذهب نیز به صورت نقاشی مطرح می شود.برای مثال نقش مسجد با 2 مناره و گلدسته نشان از مسلمان و شیعه بودن شخص فوت شده دارد.
 موضوع جالبی که از این سنگ‌قبرها می‌توان استنباط کرد، حضور زندگی و تحرک در تصویرهاست. در واقع اگر فراموش کنیم که تصاویر مربوط به سنگ قبر است، هیچ‌گونه غم و اندوهی در آن‌ها مشخص نمی‌شود.
 

 

 

برخی از اقوام ایل قشقایی استان فارس نیز در بعضی از روستاها،در این زمینه شباهت هایی به قوم بختیاری دارند. بر سنگ قبر های قوم قشقایی، نقاشی ها با جزئیات بیشتری از زندگی صاحب مقبره ترسیم می شوند.این قوم بر خلاف قوم بختیاری به ندرت از نماد های خاص در نقاشی هایشان استفاده می کنند که این امر باعث می شود نکته ی مبهمی در تشخیص مفهوم تصاویر وجود نداشته باشد.

 

 

 

 ·         مقبره های چوبی 

استان‌های گیلان و مازندران دارای بیشترین منابع چوب هستند و ساختمان‌های ساخته شده از چوب در این دو استان از هر جای دیگر در کشور ما بیشتر است .این موضوع در مورد قبرستان های این مناطق نیز صادق است. در برخی روستا های شمال کشور مقبره ها از چوب و شبیه کلبه های جنگلی ساخته می شوند.

 سالها قبل در ایران و بین‌النهرین در قبر فرد متوفی، سفال‌های پر از غذا و نوشیدنی می‌گذاشتند و امروزه نیز می‌بینیم بر سر مزارها، خرما و میوه و شیرینی می‌‌گذارند، حتی ایجاد سایه‌بان بر سر مزارها، یا شست‌وشوی سنگ مزارها که هم‌اکنون هم (با آب و گلاب و جارو) مرسوم است از باورهای بسیار قدیمی سخن می‌گوید. شست‌وشوی مزارها در روزگاران باستان بر اساس این اعتقاد بود که فرد متوفی از گرما و تشنگی در رنج و عذاب نباشد و وجود سایه‌بان بر سر مزارها هم مانعی در برار باد و باران و آفتاب تلقی می‌شد . اکنون نیز با توجه به وجود حفاظ‌ های چوبی در این قبرستان، می‌توان به این موضوع اندیشید که مردم این دیار دوست ندارند که امواتشان زیر باران در عذاب باشند و به گونه‌ای یک خانه‌ی چوبی بر سر مزار او ساخته‌اند .

این عکس ها مربوط به روستای (شاه شهیدان)  واقع درمنطقه ی دیلمان استان گیلان است.

    

 

 

 ·         مقبر ه های طبقاتی

ابهت! با دیدن این قبرها احساس می کنید که حتما افراد بزرگی در زیر این سنگها ارمیده اند. این مقبره های زیبا در استان لرستان و روستای (ابوالوفا) واقع شده اند.با نگاهی دقیق به این سنگ قبر ها متوجه شباهت زیاد آنها با مقبره کوروش کبیر می شوید. تنها تفاوت این مقبره ها با مقبره کوروش در قدمت و اندازه ی انهاست. این قبرها قدمت زیادی ندارند و زمان ساختشان حداکثر به ۵۰ سال پیش می‌رسد ولی احتمالا طرح این  مقبره ها از طرح‌های قدیمی‌تر اتخاذ شده و کماکان در این منطقه مقبره‌هایی به این شکل ساخته می‌شود . 

 

 

 

  

 

 ·         مقبره های سنگ افراشته ها

 

در برخی نقاط کشور مقبره ها شکل و شمایل بسیار متفاوتی دارند. سنگ قبرهایی برافراشته و به شکل مجسمه که برخی مورخان شکل و شمایل آنها را مربوط به دوران چنگیز خان مغول و مرتبط با رسوم آنها می دانند.به این مقبره ها اصطلاحا سنگ افراشته می گویند.

 در استان گلستان، شهرستان کلاله و در نزدیکی زیارتگاه خالد نبی، قبرستانی در یک محوطه وسیع وجود دارد که برخی از مقبره‌های آن سنگ‌افراشته دارند .تفسیرهای متفاوتی از شکل این سنگ‌افراشته‌ها ارائه شده است. یکی از حدس‌ها این است که این سنگ‌افراشته‌ها به شکل آلت تناسلی مردانه هستند و به گونه‌ای بیانگر اعتقاداتی هستند که در میان مردم آسیای میانه دیده می‌شود .

 در منطقه «باخزر»  از توابع استان خراسان ،قبرستان‌های متعددی در روستاها دیده می‌شوند که دارای سنگ افراشته هستند .

روستای جوذقان در 35 کیلومتری غرب تایباد.

روستای سوران در 48 کیلومتری غرب تایباد و در کنار رود مرغزار

روستای شیزن در 50 کیلومتری غرب تایباد

روستای فایندر در حدود 8 کیلومتری شمال غرب خواف

روستای نشتیفان از توابع خواف

 

 

در شهر تبریز و در حدود شش کیلومتری باغ «ایل‌گلی» ، در روستایی که نامش «پینه شلوار» است، قبرستانی وجود دارد که چند قبر با سنگ‌افراشته بدون کتیبه و شبیه به آن‌چه در خالد نبی وجود دارد در آن دیده می‌شود .
روستای «اُنار» در نزدیکی «لاهرود» و از توابع مشکین‌شهر است . گورستان این روستا، چندین سنگ قبر دارد که به شکل سنگ‌های افراشته هستند و بر راس این سنگ‌ها، بخشی همانند کلاه قزلباش‌ها با ۱۲ شیار دارد که احتمالا نماد شیعه ۱۲ امامی است .

 

 

در استان لرستان نیز قبرستان‌های بسیاری در روستاها دیده می‌شوند که دارای سنگ‌افراشته هستند. نام یکی از این روستاها، «ابوالوفا» است كه  در نزدیکی «کوهدشت» واقع شده است. سنگ‌افراشته‌های این قبرستان چهار وجهی و هرمی شکل هستند و در هر وجه آن نوشته‌ها و نقوش بسیار زیبا و معناداری دیده می‌شوند .

 

در نزدیکی مرز میان استان ایلام و کرمانشاه، شهری به نام «شاه‌بداغ» وجود دارد که جزو استان کرمانشاه محسوب می‌شود و در آن یک قبرستان  با سنگ‌های افراشته وجود دارد.
همچنین در استان کرمانشاه و در مسیر «ریجاب» به «بابا یادگار» قبرستانی هست با سنگ‌های افراشته‌ی  چهار وجهی و در حدود دو متر که آجرچینی و سنگ‌چینی شده‌اند.

    

 بدون شک با نگاهی دقیق به آرامگاه و قبرستان های هر سرزمینی می توان به تاریخ و گذشته ی مردمان آن دیار پی برد.عزاداری و مراسم گرامیداشت گذشتگان، از جمله اداب و رسومیست که در تمام ادیان، به اشکال و شیوه های مختلف صورت  می پذیرد.همان طور که در عکس ها مشاهده شد،نمادها و طراحی تمامی مقبره ها در کشور ما ریشه در باور های قدیمی مردم ایران داشته و گویای تمدن غنی ایران در سالهای دور است.